Te niewielkie owrzodzenia w jamie ustnej potrafią skutecznie uprzykrzyć życie. Czasem powodują delikatny dyskomfort, czasem jednak utrudniają codzienne funkcjonowanie. Czy jednak afta, bo o niej mowa, wymaga rezygnacji z zabiegów stomatologicznych?
Co to są afty?
Dostrzegając delikatną rankę w jamie ustnej, na języku lub od strony wnętrza policzków, która powoduje dyskomfort, możemy zastanawiać się, co to właściwie jest. Z dużym prawdopodobieństwem możemy założyć, że jest to afta. Czym są afty i jak wyglądają?
Afta to przypadłość niepozorna, ale bardzo uciążliwa. Jest to niewielka rana w jamie ustnej, która na skutek pewnych czynników ulega owrzodzeniu. Na początku afty przypominają czerwone plamki, a żółty lub biały nalot pojawia się dopiero po kilku dniach. Afty powodują ból i pieczenie, dają również poczucie obecności ciała obcego w jamie ustnej.
Przyczyny powstawania aft w jamie ustnej
Jak powstają afty? Te bolesne owrzodzenia na błonach śluzowych jamy ustnej mogą mieć wiele przyczyn. Można je podzielić nawet na kilka kategorii:
- Urazy mechaniczne. To mogą być zarówno mikrourazy powstałe w wyniku przypadkowego przygryzienia błony śluzowej jamy ustnej, ale też nawykowe gryzienie policzków lub języka (taka przypadłość często dotyczy osób zestresowanych). Innym urazem, który może prowadzić do powstawania aft jest podrażnienie wnętrza ust twardą szczoteczką, chrupkimi pokarmami, a także niedopasowana proteza czy aparat ortodontyczny, które również mogą podrażniać śluzówkę.
- Dieta i żywienie. Na stan błony śluzowej wewnątrz ust ma także wpływ to, co jemy. Dieta uboga w składniki odżywcze, brak zróżnicowanych posiłków, jedzenie wysokoprzetworzone, ale też alergie pokarmowe, stosowanie ostrych przypraw czy niedobory niektórych witamin (np. z grupy B) czy kwasu foliowego, żelaza lub cynku ‒ wszystko to może odzwierciedlać się w kiepskiej kondycji i większego prawdopodobieństwa zmagania się z aftami.
- Hormony. Zmiany hormonalne u kobiet, związane z cyklem menstruacyjnym, ciążą czy menopauzą również mogą wyzwalać pojawianie się aft. Temat związku między aftami a konkretnymi fazami cyklu jest ciekawym wątkiem, który bada wielu specjalistów. Pojawiające się wnioski sugerują, że większą podatność na afty kobiety mają w fazie lutealnej, czyli przed miesiączką.
- Choroby i czynniki autoimmunologiczne. Osłabienie układu odpornościowego, które sprzyja powstawaniu aft, może pojawić się zarówno w wyniku przebytej infekcji, chorób przewlekłych czy permanentnego stresu. Również choroby autoimmunologiczne, takie jak zespół Behçeta czy celiakia mogą potęgować występowanie aft. Nawracające przypadki z kolei zwykle tłumaczy się skłonnościami genetycznymi.
- Stres i czynniki psychologiczne. To bardzo ważny czynnik powstawania aft w jamie ustnej. Podobne znaczenie ma brak snu, ogólne zmęczenie organizmu, a także niektóre zaburzenia psychiczne, np. depresja czy lęk.
- Infekcje i zaburzenie mikroflory. Zmiany w mikroflorze jamy ustnej mogą pojawić się jako skutek uboczny antybiotykoterapii, ale też podczas infekcji wirusowych lub bakteryjnych. Przypadłością, która często występuje w obrębie ust i również może wzmagać pojawianie się aft jest opryszczka.
- Stosowanie niektórych leków. Wspomniane antybiotyki, ale i leki przeciwzapalne czy autoimmunosupresyjne, niektóre płyny do płukania ust (szczególnie te z alkoholem lub SLS) mogą prowadzić do powstawania aft.
Warto podkreślić, że przyczyny powstawania aft u konkretnego człowieka mogą mieć złożony charakter. Często występuje też kumulacja kilku czynników jednocześnie. Z tego powodu określenie dlaczego afty nawracają, wymaga konsultacji lekarskiej, a nieraz i poszerzonej diagnostyki.
Czy mogę zapobiec powstawaniu aft?
Jak widać, afty pojawiają się na skutek różnych czynników, najczęściej jednak wtedy, gdy nasz organizm jest po prostu osłabiony. Jeżeli ostatnio przechodziliśmy chorobę lub czujemy, że nasza odporność jest obniżona, dobrze jest zabezpieczyć się przed aftami. Przede wszystkim należy unikać tworzenia się ran w jamie ustnej – mocne szczotkowanie nie jest zalecane, podobnie jak noszenie źle dopasowanych szyn relaksacyjnych czy protez zębowych. Dostarczajmy organizmowi składników, które chronią przed owrzodzeniami i wzmacniają odporność. W tym gronie znajdzie się witamina B12, witamina A oraz minerały, takie jak żelazo czy kwas foliowy. Wystrzegajmy się też wsadzania do ust brudnych palców, a także jedzenia nieumytych warzyw i owoców. Zwróćmy uwagę zwłaszcza na te produkty, które przyjeżdżają do Polski z dalekich krajów – na przykład egzotyczne owoce, które zawsze należy dokładnie oczyszczać.
Co z wizytą u dentysty?
Jeżeli dopadła nas afta tuż przed umówionym terminem, to musimy ją przełożyć. Nawet mała afta a wizyta u dentysty to nie jest dobre połączenie. Dlaczego? Afty stanowią poważne przeciwwskazanie do wykonywania zabiegów w obrębie jamy ustnej, w tym leczenia zębów. Obecność tych niewielkich ranek stwarza ryzyko tego, że bakterie przenikną do innych miejsc i wywołają zakażenie w organizmie.
Pełne wyleczenie afty trwa zazwyczaj od jednego do dwóch tygodni. Możemy wspomóc gojenie się ran poprzez stosowanie środków odkażających, ziół lub gencjany, znanej także jako fiolet. W niektórych przypadkach musimy jednak zwrócić się z tą przypadłością do lekarza dentysty – dzieje się tak wtedy, gdy owrzodzenie ma charakter nawracający, wywołuje naprawdę duży ból lub gdy aft jest kilka. Dentysta określi przyczynę powstawania owrzodzeń i przedstawi plan skutecznego leczenia.
Jak leczyć i pozbyć się aft z jamy ustnej?
Dopadła Cię afta. Piecze i boli, a wizyta u dentysty już przełożona. Pojawia się zatem pytanie: jak szybko i skutecznie pozbyć się afty? Czym ją leczyć, żeby wyleczyć się w ciągu kilku dni?
W zależności od nasilenia objawów i częstości pojawiania się tego problemu, można wybrać leczenie miejscowe, doraźne lub przyczynowe. Przyspieszyć gojenie afty mogą:
- Żele i maści łagodzące: preparaty zawierające środki znieczulające (np. lidokaina) i substancje ochronne (np. hialuronian sodu) przynoszą ulgę i przyspieszają gojenie.
- Płukanki z chlorheksydyną: mają działanie antybakteryjne i wspierają leczenie owrzodzeń. Poleca się płukanie jamy ustnej 0,1% roztworem chlorheksydyny dwa razy dziennie.
- Płukanki ziołowe: np. z rumianku, szałwii czy nagietka, które mają działanie przeciwzapalne i łagodzące. Można stosować kilka razy dziennie, ale warto unikać alkoholu w składzie płynu, który może podrażniać śluzówkę.
- Pastylki i spray z wyciągiem z aloesu: mają właściwości łagodzące i przyspieszające gojenie się ran.
Jeśli afta daje Ci się bardzo we znaki, np. do tego stopnia, że nie możesz swobodnie otworzyć ust podczas mówienia czy jedzenia, skorzystaj z doraźnej pomocy popularnych leków przeciwbólowych w tabletkach (na bazie paracetamolu lub ibuprofenu). Jeśli nie masz dostępu do maści, płukanek lub leków przeciwbólowych, możesz wypróbować ssanie kostek lodu, które tymczasowo złagodzą ból i zmniejszą obrzęk wokół afty.
Zwalczaj przyczynę!
Drugi rodzaj leczenia koncentruje się na eliminacji czynników, które mogą wywoływać powstawanie aft. O ile nie są to kwestie genetyki czy chorób przewlekłych, jesteś w stanie sporo tutaj zdziałać na własną rękę. Unikaj zatem drażniących, ostrych, twardych i przetworzonych potraw. Dbaj o zdrową, zróżnicowaną dietę, którą w razie potrzeby możesz wzbogać suplementacją witamin czy minerałów, których Ci brakuje (ten obszar koniecznie skonsultuj z lekarzem). Jeśli z kolei wydaje Ci się, że afty pojawiają się regularnie po spożyciu konkretnych produktów, możesz spróbować je wyeliminować z jadłospisu i w ten sposób zweryfikować hipotezę o nadwrażliwości Twojego organizmu np. na cytrusy czy orzechy. U osób, które mają tendencję do powstawania aft dobrym rozwiązaniem będzie też unikanie past do zębów, które zawierają SLS. Składnik ten może bowiem podrażniać śluzówkę.
